Φωτογραφία και τέχνη

Η φωτογραφία μπορεί να είναι ένας εθισμός, ένας σκοπός ζωής, κι αυτό φαίνεται ότι ισχύει για πολλούς περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν. Φωτογραφικά κοινωνικά δίκτυα όπως το instagram, το flickr και το 500px μπορούν να κρατήσουν τον ερασιτέχνη ενήμερο για τις τρέχουσες τάσεις, για θέματα, τεχνικές και εξοπλισμό της μόδας. Από ψυχοθεραπευτική άποψη ο ναρκισσισμός, η τάση για αυτοέκθεση (exhibitionism), αλλά και η δημιουργικότητα, ποτέ δεν είχαν μια τόσο ανέξοδη και ακίνδυνη διέξοδο. Σίγουρα ο ναρκισσισμός του φωτογράφου είναι πιο ακίνδυνος από το ναρκισσισμό του επιχειρηματία, του οικονομολόγου, του πολιτικού και του στρατιωτικού, των οποίων η προσπάθεια για εύρεση διεξόδου μπορεί να οδηγήσει σε ελάσσονες ή μείζονες καταστροφές.

Η τεράστια παγκόσμια φωτογραφική ιστοέκθεση δεν έχει, προφανώς, μόνο θετικές συνέπειες. Οι τεχνοτροπίες πέφτουν σε μια σούπα, οι διαφοροποιήσεις αμβλύνονται, ο λαϊκισμός στα θέματα και στις τεχνικές παίρνουν το πάνω χέρι, στατιστικά τουλάχιστον. Η κατάχρηση του HDR και το γυμνό είναι τα δυο πιο χτυπητά παραδείγματα εύκολης προσέλκυσης του μέσου θεατή, ενώ ακολουθούν οι συνήθεις διακοσμητικές θεματολογίες, όπως ζώα, φυτά, χιόνια, βουνά, όλα δοσμένα με ποιότητα άψογης τουριστικής κάρτας. Όσο ισχύουν όλα αυτά, τόσο πιο αμφιλεγόμενη παραμένει η θέση της φωτογραφίας ανάμεσα στις καλές τέχνες.

Είναι όμως ταυτόχρονα γεγονός ότι η φωτογραφία έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει σπουδαίες υπηρεσίες στις τέχνες αποτυπώνοντας και μεταφέροντας στο χρόνο και στην απόσταση μια έστω στατική εντύπωση από παντός είδους καλλιτεχνικές δημιουργίες. Είναι περίπου βέβαιο ότι οι φωτογραφίες της Τζιοκόντας (ως ψηφιακό αρχείο) θα διατηρηθούν περισσότερο απ' το ίδιο το αυθεντικό έργο κι ότι τις έχουν δει στο χαρτί ή στην οθόνη πολύ περισσότεροι σε όλον τον πλανήτη απ' τους επισκέπτες του Λούβρου. Είναι προφανές ότι η φωτογραφία μπορεί να αποδώσει σχεδόν πλήρως στατικά επίπεδα έργα, όπως πίνακες ζωγραφικής, ότι μπορεί να αποδώσει λιγότερο πιστά και μονοσήμαντα τρισδιάστατα στατικά ή κινούμενα έργα κι ότι μπορεί να δώσει μόνο φευγαλέα στιγμιότυπα από θεατρικές παραστάσεις ή μουσικές εκτελέσεις. Αν στη θεατρική φωτογραφία μπορούμε να καταλάβουμε κάτι απ' τα τεκταινόμενα απ' το σκηνικό, τους ηθοποιούς, τις εκφράσεις τους, η φωτογραφία μιας ορχήστρας δε λέει σχεδόν τίποτε για το τι παίζει η τελευταία. Ωστόσο ακόμη και τότε πρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας τυχερούς που μπορούμε να δουμε πώς έμοιαζαν σπουδαίοι εκτελεστές του παρελθόντος και πώς αισθάνονταν την ώρα της προσπάθειάς τους.

Όλα αυτές τις πολυλογίες όμως τις είπα γιατί κατά βάση θέλω να βάλω ένα ερώτημα: Είναι επιτρεπτό ο ερασιτέχνης φωτογράφος, ή τέλος πάντων αυτός που δεν έχει ως βασικό του στόχο να προσφέρει "υπηρεσίες αθανασίας" σ' ένα έργο τέχνης, αλλά την προβολή της δικής του δημιουργικότητας, να φωτογραφίζει έργα και γεγονότα τέχνης προκειμένου να προσφέρει στο κοινό του ελκυστικές φωτογραφίες (και μάλιστα σε μια εποχή ποσοτικοποιημένης ελκυστικότητας με μέτρο τον αριθμό των views, likes και followers);

Απ' το ερώτημα ο συνήθης χρήστης φωτογραφικής μηχανής εξαιρείται, έχει το νόμιμο άλλοθί του δίνοντας μια απ' τις επόμενες απαντήσεις: "Το πήρα φωτογραφία για να το θυμάμαι", "για να το δείξω στους φίλους μου", "για να το δουν τα παιδιά μου και τα εγγόνια μου κάποτε". Ο άνθρωπος αυτός, απόλυτα δικιολογημένος, κατά κανόνα δεν πρόκειται να ανεβάσει και να εκθέσει δημόσια τις φωτογραφίες του στα εξειδικευμένα φωτογραφικά κοινωνικά δίκτυα, αλλά θα προτιμήσει το facebook και γενικά δίκτυα με έμφαση στην ίδια την κοινωνική δραστηριότητα.

Επιστρέφω λοιπόν στον "ερασιτέχνη δημιουργό" που ανεβάζει στα κοινωνικά διαδικτυακά εκθετήρια φωτογραφίες από γλυπτά, "εγκαταστάσεις", κτήρια σπουδαίας αρχιτεκτονικής, εξετάζοντας κατά πόσο ο άνθρωπος αυτός "κλέβει" τις ιδέες των άλλων στο βαθμό που δεν προσθέτει δικές του. Άφησα απ' έξω επίπεδες τέχνες, όπως η ζωγραφική, επειδή εκεί η κλοπή είναι απόλυτη, εκατό τοις εκατό, εκτός αν ο φωτογράφος είναι και ζωγράφος του έργου ή έχει ανάθεση από τον τελευταίο. Κι εδώ ακόμη δεν αποκλείονται ακραίες εξαιρέσεις. Ο συγγραφέας Michel Houellebecq παρουσιάζει στο μυθιστόρημά του "ο χάρτης και η επικράτεια" τον ήρωά του να γίνεται διάσημος φωτογραφίζοντας γεωγραφικούς χάρτες.

Το να πεις ποια είναι κάθε φορά η συμβολή του φωτογράφου δεν είναι ζήτημα απλό, όπως ποτέ δεν ήταν ζήτημα απλό η τέχνη. Ο Dirk Bakker ή Macenzo που εκθέτει στο Instagram φωτογραφίζει κτήρια με γεωμετρική επανάληψη. Στα πολλά απ' αυτά είναι η γωνία λήψης είναι ίδια και προφανής. Ο άξονας του φακού είναι τοποθετημένος κάθετα στην επιφάνεια του κτηρίου και σε μεσαία απόσταση, δηλαδή τέτοια ώστε να φαίνεται ικανός αριθμός επαναλήψεων μιας δομής. Τις περισσότερες φορές είναι δύσκολο να πεις ποια είναι η πρωτοτυπία σε κάθε χωριστή λήψη, εκτός ίσως από την επιλογή του θέματος, που πάντως είναι μονότονα ίδιο. Αντίθετα βλέποντας πολλές μαζί τέτοιες φωτογραφίες προκύπτουν ενδιαφέροντα ζητήματα σύγκρισης και γενίκευσης.

Η γλυπτική και οι παντός είδους τρισδιάστατες κατασκευές είναι μια πιο εύκολη περίπτωση για το φωτογράφο. Φωτογραφίζοντας ένα ενδιαφέρον γλυπτό είναι στατιστικά δύσκολο να μην πετύχεις κάποιες ενδιαφέρουσες λήψεις. Είναι επίσης δύσκολο να κατηγορηθείς ότι δεν έχεις προσθέσει τίποτε, μιας κι ένα γλυπτό έχει άπειρες δυνατές γωνίες θέασης, ενδιαφέροντα κοντινά κάδρα, μπορεί να φωτίζεται με διαφορετικούς τρόπους και συχνά αλλοιώνεται απ' το χρόνο. Με δυο λόγια ο "άσχετος" εύκολα μπορεί να βγάλει μερικές "καλές" φωτογραφίες στην τύχη, ενώ ο "σχετικός" πιθανότατα θα βρει νέους δρόμους.

Όλα αυτά θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια αφετηρία για όποιον τυχόν δεν τα είχε σκεφτεί ως τώρα, αν και τα περισσότερα δεν είναι νέες ιδέες όντας ήδη γνωστά σε μια κάπως διαφορετική περιοχή, αυτήν των πνευματικών δικαιωμάτων. Τα πνευματικά δικαιώματα στη φωτογραφία είναι μια πολύ μπερδεμένη ιστορία, γιατί συνεχίζει να υπάρχει αυτό που φαίνεται "λογικό" σε λίγους ή πολλούς, υπάρχει όμως και το γράμμα του νόμου που δεν συμπίπτει απαραίτητα με το προηγούμενο. Γενικά η δημιουργική συμβολή του φωτογράφου αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για την θεμελίωση πνευματικών δικαιωμάτων. Όποιος ενδιαφέρεται για ιδέες πάνω στο τι θεωρείται συμβολή και τι όχι μπορεί να συνεχίσει τη μελέτη του στο χώρο της νομοθεσίας για τα πνευματικά δικαιώματα που σχετίζονται με τη φωτογραφία.

Comments

Popular posts from this blog

Ένας ιστορικός πίνακας γεμάτος σημαίες

Το έγκλημα στο Οριάν Εξπρές

Ταξίδι με το οχηματαγωγό κατά το σωτήριον έτος 2023