Κεφάλαιο 2.0;
Προ ημερών έπεσε στα χέρια μου ένα παχύ βιβλίο με τον οπωσδήποτε φιλόδοξο τίτλο CAPITAL (με μεγάλα κεφαλαία γράμματα) in the Twenty-First Century (με πολύ πιο μικρά γράμματα). Πρόκειται για το Κεφάλαιο 2.0; Ο Thomas Piketty είναι σίγουρα φιλόδοξος, αλλά έχει καλές δικιολογίες γι' αυτό. Είναι σχετικά νέος (43 ετών), έχει h-index γύρω στο 46, είναι επιστημονικά και πολιτικά διάσημος. Επί πλέον δεν συμπαθεί τις πολιτικές λιτότητας και είναι σύμβουλος των Podemos. Το βιβλίο του είναι κορυφαίο best-seller (1o στον κατάλογο των NY Times για non-fiction, 1o σε πωλήσεις σε όλη την ιστορία του οίκου Harvard University Press). Θα ήταν δύσκολο να διαφωνήσει κανείς πως πρόκειται για ενδιαφέρον βιβλίο.
Επιτρέψτε μου να μεταφέρω εδώ μερικές απ' τις σημειώσεις που κράτησα από την εισαγωγή του βιβλίου (δυστυχώς η ελληνική κρίση αναφέρεται στο τέλος του), επειδή πιστεύω ότι ήδη η εισαγωγή είναι πολύ σημαντική για τον σκεπτόμενο πολίτη. Ο Piketty είναι αρκετά γενναιόδωρος ώστε να δίνει τα βασικά συμπεράσματα εξ αρχής, χωρίς να κρατάει σε αγωνία του αναγνωστικό κοινό του, ίσως για να επωφεληθούν ακόμη κι εκείνοι οι τεμπέληδες που δε θα προχωρήσουν παρακάτω απ' τις πρώτες σελίδες.
Το ζήτημα που αξιωματικά ενδιαφέρει τον Piketty είναι ο βαθμός ισότητας ή ανισότητας στη διανομή του πλούτου. Ξεκινάει από τη διαπίστωση ότι οι συζητήσεις και οι αναλύσεις για το θέμα αυτό γίνονται χωρίς μελέτη των πραγματικών δεδομένων. Αν και κάτι καταλαβαίνει καθένας μας από τη ζωή του, από τις συζητήσεις που κάνει στον κοινωνικό του κύκλο, ακόμη απ' τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, όλα αυτά δεν αποτελούν ικανό στατιστικό δείγμα. Σήμερα υπάρχει πλούτος δεδομένων και είναι κρίμα να μην αξιοποιηθεί.
Τι θα προσέφερε όμως μια τέτοια έρευνα; Την τελική απάντηση στην πολιτική διαμάχη μεταξύ δεξιάς και αριστεράς; Αυτός ο στόχος είναι αρκετά μακριά γιατί η οικονομική θεωρία δεν είναι ακριβής επιστήμη (μερικοί, του Popper περιλαμβανομένου, θα έλεγαν ότι δεν είναι καν επιστήμη). Μπορεί ωστόσο να συνεισφέρει σ' ένα διάλογο ανάμεσα σε καλά πληροφορημένους πολίτες που θα θέτουν τα πραγματικά καίρια ζητήματα.
Τα κλασσικά μεγάλα ονόματα της οικονομικής θεωρίας είχαν εστιάσει καθένα σε ένα βασικό νόμο, που κατά κανόνα κατέληγε σε μη φραγμένο, άρα καταστροφικό, αποτέλεσμα. Ο Malthus, που έζησε τον καιρό της γαλλικής επανάστασης κι ανησυχούσε για το κεφάλι του, θεωρούσε ότι το βασικό ζήτημα που θα οδηγούσε στο χάος ήταν η χωρίς όριο αύξηση του πληθυσμού των λαϊκών στρωμάτων. Ο Ricardo είδε την επερχόμενη καταστροφή στην αυξανόμενη ζήτηση, και άρα αξία, της γης. Τον πρόλαβε η βιομηχανική επανάσταση, που έκανε δυνατή την ικανοποίηση των αναγκών των μαζών και ταυτόχρονα έστρεψε τα βλέμματα στην συσσώρευση κεφαλαίου, την οποία ανέλυσε βεβαίως ο Marx. Ο Marx είδε την επερχόμενη καταστροφή στην αέναη συσσώρευση κεφαλαίου. Ο Piketty δέχεται την άποψη ότι την εκτόξευση της συσσώρευσης προς το άπειρο την πρόλαβαν παράγοντες όπως η αύξηση της παραγωγικότητας και του πληθυσμού, ωστόσο επισημαίνει ότι η συσσώρευση μπορεί να αποτελέσει ακόμη τον βασικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα σε συνθήκες όπου οι άλλοι παράγοντες είναι εξασθενημένοι.
Τον καιρό του ψυχρού πολέμου, όταν η αριστερά είχε ως βασικό επιχείρημα τη μαρξιστική ανάλυση, το δυτικό στρατόπεδο φαίνεται ότι βρήκε το δικό του αισιόδοξο μήνυμα στα κείμενα του Kuznets. Ο τελευταίος το 1953 ξεκίνησε από μια ανάλυση των πραγματικών δεδομένων, τα οποία θεωρούνται και σήμερα ότι αποτελούν μια άρτια συλλογή. Ωστόσο, χωρίς να υπάρχει στήριξη από τα δεδομένα, έδωσε ξαφνικά την περίφημη καμπύλη Kuznets για την ανισότητα. Η καμπύλη είναι κωδωνοειδής, δηλαδή μειώνεται και προς τα δύο άκρα, και σημαίνει ότι μετά από μια περίοδο υπερβολικής συσσώρευσης κεφαλαίου στα χέρια μιας ολιγαρχίας θα ακολουθήσει μια περίοδος μείωσης της ανισότητας με πιο δίκαιη αναδιανομή του πλούτου. Μολονότι ο Piketty προφανώς διαφωνεί με την γενική ισχύ της καμπύλης Kuznets, τον επαινεί για την προσπάθεια συγκέντρωσης ακριβών δεδομένων.
Το βασικό σχόλιο του Piketty είναι ότι όλοι αυτοί οι οικονομολόγοι επικεντρώθηκαν στο "σωστό" ερώτημα, που είναι αυτό της διανομής του πλούτου. Ο Piketty αξιοποίησε δεδομένα από διάφορες χώρες συνεργαζόμενος με πλήθος άλλων ερευνητών, ενώ βασική ήταν η συμβολή της σύγχρονης τεχνολογίας των υπολογιστών στην ανάλυση ενός πρωτοφανούς όγκου δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά εκτείνονται στη διάρκεια ενός αιώνα, από το 1910, με την εισαγωγή φόρων εισοδήματος, ως το 2010.
Τι είδε από την πληθώρα των δεδομένων ο Piketty; Μεταξύ άλλων εξέτασε κατά πόσο ισχύουν δυο "δημοφιλείς" απόψεις. Η πρώτη είναι η άποψη πως η πάλη των τάξεων έχει σήμερα αντικατασταθεί από την πάλη των γενεών, δηλαδή πως περισσότερο πρόκειται για τη διαμάχη ανάμεσα στους "βολεμένους" της παλιάς γενιάς και τους νέους με την υψηλή ανεργία και τις χαμηλές αμοιβές. Η δεύτερη αφορά στην άνοδο του ανθρώπινου κεφαλαίου, που υποδηλώνει π.χ. πως οι ικανοί διαχειριστές του χρήματος, τα golden boys και οι υψηλά αμειβόμενοι τεχνοκράτες είναι κατηγορίες που αποκτούν μεγαλύτερη μερίδα στον πλούτο από τους μετόχους των εταιριών και τους κατόχους ακινήτων. Ο Piketty καταλήγει στο ότι τέτοιες απόψεις δεν επιβεβαιώνονται από τα πραγματικά δεδομένα και μάλλον εντάσσονται σε θεωρίες αισιοδοξίας σαν την καμπύλη του Kuznets.
Ποια όμως είναι απάντηση στο βασικό ερώτημα της ανισότητας; Το πρώτο είναι πως η ανισότητα δεν υπόκειται σε νόμους καθαρά οικονομικούς, αλλά εξαρτάται από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες όντας ένα σύνθετο φαινόμενο. Το δεύτερο είναι πως το κλειδί για την άνοδο της παραγωγικότητας και ταυτόχρονα για τη μείωση της ανισότητας είναι η διάχυση της γνώσης. Οι επενδύσεις στην παιδεία και η προθυμία να υιοθετηθούν καλές πρακτικές και υψηλής απόδοσης μέθοδοι είναι ο βασικός παράγοντας προόδου.
Επιτρέψτε μου να μεταφέρω εδώ μερικές απ' τις σημειώσεις που κράτησα από την εισαγωγή του βιβλίου (δυστυχώς η ελληνική κρίση αναφέρεται στο τέλος του), επειδή πιστεύω ότι ήδη η εισαγωγή είναι πολύ σημαντική για τον σκεπτόμενο πολίτη. Ο Piketty είναι αρκετά γενναιόδωρος ώστε να δίνει τα βασικά συμπεράσματα εξ αρχής, χωρίς να κρατάει σε αγωνία του αναγνωστικό κοινό του, ίσως για να επωφεληθούν ακόμη κι εκείνοι οι τεμπέληδες που δε θα προχωρήσουν παρακάτω απ' τις πρώτες σελίδες.
Το ζήτημα που αξιωματικά ενδιαφέρει τον Piketty είναι ο βαθμός ισότητας ή ανισότητας στη διανομή του πλούτου. Ξεκινάει από τη διαπίστωση ότι οι συζητήσεις και οι αναλύσεις για το θέμα αυτό γίνονται χωρίς μελέτη των πραγματικών δεδομένων. Αν και κάτι καταλαβαίνει καθένας μας από τη ζωή του, από τις συζητήσεις που κάνει στον κοινωνικό του κύκλο, ακόμη απ' τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, όλα αυτά δεν αποτελούν ικανό στατιστικό δείγμα. Σήμερα υπάρχει πλούτος δεδομένων και είναι κρίμα να μην αξιοποιηθεί.
Τι θα προσέφερε όμως μια τέτοια έρευνα; Την τελική απάντηση στην πολιτική διαμάχη μεταξύ δεξιάς και αριστεράς; Αυτός ο στόχος είναι αρκετά μακριά γιατί η οικονομική θεωρία δεν είναι ακριβής επιστήμη (μερικοί, του Popper περιλαμβανομένου, θα έλεγαν ότι δεν είναι καν επιστήμη). Μπορεί ωστόσο να συνεισφέρει σ' ένα διάλογο ανάμεσα σε καλά πληροφορημένους πολίτες που θα θέτουν τα πραγματικά καίρια ζητήματα.
Τα κλασσικά μεγάλα ονόματα της οικονομικής θεωρίας είχαν εστιάσει καθένα σε ένα βασικό νόμο, που κατά κανόνα κατέληγε σε μη φραγμένο, άρα καταστροφικό, αποτέλεσμα. Ο Malthus, που έζησε τον καιρό της γαλλικής επανάστασης κι ανησυχούσε για το κεφάλι του, θεωρούσε ότι το βασικό ζήτημα που θα οδηγούσε στο χάος ήταν η χωρίς όριο αύξηση του πληθυσμού των λαϊκών στρωμάτων. Ο Ricardo είδε την επερχόμενη καταστροφή στην αυξανόμενη ζήτηση, και άρα αξία, της γης. Τον πρόλαβε η βιομηχανική επανάσταση, που έκανε δυνατή την ικανοποίηση των αναγκών των μαζών και ταυτόχρονα έστρεψε τα βλέμματα στην συσσώρευση κεφαλαίου, την οποία ανέλυσε βεβαίως ο Marx. Ο Marx είδε την επερχόμενη καταστροφή στην αέναη συσσώρευση κεφαλαίου. Ο Piketty δέχεται την άποψη ότι την εκτόξευση της συσσώρευσης προς το άπειρο την πρόλαβαν παράγοντες όπως η αύξηση της παραγωγικότητας και του πληθυσμού, ωστόσο επισημαίνει ότι η συσσώρευση μπορεί να αποτελέσει ακόμη τον βασικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα σε συνθήκες όπου οι άλλοι παράγοντες είναι εξασθενημένοι.
Τον καιρό του ψυχρού πολέμου, όταν η αριστερά είχε ως βασικό επιχείρημα τη μαρξιστική ανάλυση, το δυτικό στρατόπεδο φαίνεται ότι βρήκε το δικό του αισιόδοξο μήνυμα στα κείμενα του Kuznets. Ο τελευταίος το 1953 ξεκίνησε από μια ανάλυση των πραγματικών δεδομένων, τα οποία θεωρούνται και σήμερα ότι αποτελούν μια άρτια συλλογή. Ωστόσο, χωρίς να υπάρχει στήριξη από τα δεδομένα, έδωσε ξαφνικά την περίφημη καμπύλη Kuznets για την ανισότητα. Η καμπύλη είναι κωδωνοειδής, δηλαδή μειώνεται και προς τα δύο άκρα, και σημαίνει ότι μετά από μια περίοδο υπερβολικής συσσώρευσης κεφαλαίου στα χέρια μιας ολιγαρχίας θα ακολουθήσει μια περίοδος μείωσης της ανισότητας με πιο δίκαιη αναδιανομή του πλούτου. Μολονότι ο Piketty προφανώς διαφωνεί με την γενική ισχύ της καμπύλης Kuznets, τον επαινεί για την προσπάθεια συγκέντρωσης ακριβών δεδομένων.
Το βασικό σχόλιο του Piketty είναι ότι όλοι αυτοί οι οικονομολόγοι επικεντρώθηκαν στο "σωστό" ερώτημα, που είναι αυτό της διανομής του πλούτου. Ο Piketty αξιοποίησε δεδομένα από διάφορες χώρες συνεργαζόμενος με πλήθος άλλων ερευνητών, ενώ βασική ήταν η συμβολή της σύγχρονης τεχνολογίας των υπολογιστών στην ανάλυση ενός πρωτοφανούς όγκου δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά εκτείνονται στη διάρκεια ενός αιώνα, από το 1910, με την εισαγωγή φόρων εισοδήματος, ως το 2010.
Τι είδε από την πληθώρα των δεδομένων ο Piketty; Μεταξύ άλλων εξέτασε κατά πόσο ισχύουν δυο "δημοφιλείς" απόψεις. Η πρώτη είναι η άποψη πως η πάλη των τάξεων έχει σήμερα αντικατασταθεί από την πάλη των γενεών, δηλαδή πως περισσότερο πρόκειται για τη διαμάχη ανάμεσα στους "βολεμένους" της παλιάς γενιάς και τους νέους με την υψηλή ανεργία και τις χαμηλές αμοιβές. Η δεύτερη αφορά στην άνοδο του ανθρώπινου κεφαλαίου, που υποδηλώνει π.χ. πως οι ικανοί διαχειριστές του χρήματος, τα golden boys και οι υψηλά αμειβόμενοι τεχνοκράτες είναι κατηγορίες που αποκτούν μεγαλύτερη μερίδα στον πλούτο από τους μετόχους των εταιριών και τους κατόχους ακινήτων. Ο Piketty καταλήγει στο ότι τέτοιες απόψεις δεν επιβεβαιώνονται από τα πραγματικά δεδομένα και μάλλον εντάσσονται σε θεωρίες αισιοδοξίας σαν την καμπύλη του Kuznets.
Ποια όμως είναι απάντηση στο βασικό ερώτημα της ανισότητας; Το πρώτο είναι πως η ανισότητα δεν υπόκειται σε νόμους καθαρά οικονομικούς, αλλά εξαρτάται από κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες όντας ένα σύνθετο φαινόμενο. Το δεύτερο είναι πως το κλειδί για την άνοδο της παραγωγικότητας και ταυτόχρονα για τη μείωση της ανισότητας είναι η διάχυση της γνώσης. Οι επενδύσεις στην παιδεία και η προθυμία να υιοθετηθούν καλές πρακτικές και υψηλής απόδοσης μέθοδοι είναι ο βασικός παράγοντας προόδου.
Comments