Το έγκλημα στο Οριάν Εξπρές

 Η σύγκρουση και η έκρηξη στα Τέμπη έδρασε ως ισχυρή λάμψη ακτίνων Χ που διαπέρασε από άκρη σε άκρη την ελληνική πραγματικότητα. Κι έφτασε η λάμψη τόσο μακριά που ο καθένας μας θα μπορούσε εύκολα, αν έψαχνε, να βρει το ψήγμα ευθύνης που του αναλογεί μέσα σε μια κοινωνία όπου όλοι επηρεάζουν όλους. Ωστόσο σπεύσαμε πρώτα και κύρια να αναζητήσουμε τις ευθύνες στους άλλους. Όχι ότι δεν έχουν τις μεγαλύτερες ευθύνες συγκεκριμένοι, γιατί το ψάρι πάντα βρωμάει απ’ το κεφάλι, αλλά μαζί με την αναζήτηση βασικών υπευθύνων ας κάναμε μια προσπάθεια να δούμε αν και πόσο εμπλεκόμαστε κι εμείς οι ίδιοι. Η σήψη του ψαριού αργά ή γρήγορα φτάνει στην ουρά.

Ξέραμε; Ήταν απρόσμενο; Τι ξέραμε; Ο καθένας μας θα έχει ίσως αναρωτηθεί κατά καιρούς για πολλά και ποικίλα (κι ύστερα μπορεί να τα ξεχάσαμε), όπως:

• Γιατί στην Ελλάδα τα κονδύλια που έπεσαν μετά την ένταξη στην ΕΕ δεν οδήγησαν σε σοβαρές υποδομές;

• Γιατί δεν αναπτύξαμε κανένα σοβαρό εξαγώγιμο τεχνολογικό προϊόν; Ακόμη κι ένα drone δεν το καταφέραμε όπως η γείτων, ενώ η ανάπτυξη είχε ξεκινήσει σε ελληνικά κέντρα έρευνας από τη δεκαετία του ’80, με διαδοχικά projects που παρήγαγαν χαρτιά και πρωτότυπα, αλλά δεν μπήκαν στην παραγωγή.

• Γιατί τα δημόσιας χρηματοδότησης έργα καταλήγουν σε ελαττωματικές υποδομές που φθείρονται και εγκαταλείπονται γρήγορα; Γιατί γίνονται με πρόχειρες ή περίεργες προδιαγραφές; Γιατί παραλαμβάνονται πριν γίνουν επαρκείς δοκιμές; Γιατί γίνονται ευκαιριακά και “περίεργα” έργα, ενώ δεν προηγούνται τα βασικά;

• Γιατί το δικό μας τρένο διαχρονικά πάει σαν τη χελώνα και με ασυνέπειες στις ώρες των δρομολογίων, ενώ αλλού τα τρένα τρέχουν και είναι στην ώρα τους; Γιατί είναι το δίκτυο τόσο περιορισμένο; Γιατί στο Λαύριο και το Ναύπλιο είναι ανάμεσα στα χόρτα κάτι γραμμές θαμμένες;

• Γιατί το εθνικό οδικό δίκτυο είναι γεμάτο σαμαράκια; (Έχετε πάει με αυτοκίνητο στη Θεσσαλονίκη;) Γιατί (ακόμη και στην γεμάτη κάμερες Αττική Οδό) τα όρια ταχύτητας είναι διακοσμητικά;

• Γιατί υπάρχουν πανεπιστημιακά εργαστήρια με τεράστια έσοδα, αλλά με σχεδόν μηδενικές παραμένουσες υποδομές;

• Γιατί οι ανεξάρτητες ρυθμιστικές και ελεγκτικές αρχές απαρτίζονται από μέλη με σαφείς κομματικούς δεσμούς  και όχι πάντοτε τα κατάλληλα προσόντα; 

• Γιατί προσλαμβάνονται ως σύμβουλοι υπουργών και πρόεδροι οργανισμών άτομα όχι μόνο με κομματική σύνδεση, αλλά και με μέτρια ή ελάχιστη τεχνική κατάρτιση στο αντικείμενο;

• Γιατί η αγορά συνεχίζει να κινείται με μαύρο χρήμα παρ’ όλο τον υποτιθέμενο εκσυγχρονισμό; Γιατί το κτηματολόγιο δεν τελειώνει ποτέ;

Για να γίνονται όλα τα παραπάνω, και άλλα παρόμοια, ναι μεν υπάρχουν τα τρωκτικά, ναι μεν μπορεί να είναι διαταγμένα σε σχήμα πυραμίδας όπου τα πιο πάνω τρωκτικά τρώνε πιο πολύ από τα πιο κάτω, αλλά κάθε στρώμα της πυραμίδας στηρίζεται στο υποκείμενο στρώμα και τελικά σε μια βάση ψηφοφόρων με τις δικές της προσδοκίες και τα δικά της συμφέροντα.

Ας δώσω ένα οικείο παράδειγμα πάνω στο θέμα της διάχυσης των ευθυνών, δηλαδή ένα παράδειγμα από πολυτεχνική σχολή: Όταν ο καθηγητής επιτρέπει στον σπουδαστή να περάσει το μάθημα με συνοπτικές διαδικασίες, όταν δεν κάνει καλά το μάθημά του (ακόμη και με καλές δικιολογίες, όπως γιατί είναι πολύ φορτωμένος και δεν έχει αρκετή βοήθεια), όταν μια σχολή δεν δίνει ένα σφιχτό και πλήρες πρόγραμμα σπουδών, ο απόφοιτος μηχανικός βγαίνει καταρτισμένος “χαλαρά”. Όταν ο διπλωματούχος δεν ξέρει τι ακριβώς πρέπει να κάνει την ώρα της πράξης, τότε είναι που αρχίζουν οι εκπτώσεις και οι εξ αυτών αστοχίες. Π.χ. ως συγγραφέας προδιαγραφών διαγωνισμού μάλλον θα χαρεί όταν τον πλησιάσει ο εκπρόσωπος μιας εταιρείας (που φιλοδοξεί να γίνει ανάδοχος του έργου) και του δώσει τις προδιαγραφές έτοιμες (φυσικά αυτές που βολεύουν την εταιρεία), ακόμη κι αν δεν του δώσει δωράκι. Όταν δεν ξέρει ως υπεύθυνος παραλαβής έργου ποιες δοκιμές πρέπει να έχουν προηγηθεί της παραλαβής, θα βάλει την υπογραφή του με ευκολία και χωρίς πολλές τύψεις. Η χαλαρή κατάρτιση οδηγεί σε χαλαρές συνειδήσεις για το σωστό και το πρέπον. Αν δεν ξέρεις ποιο είναι το τεχνικά σωστό δεν θα είσαι σε θέση να εκτιμήσεις τις πιθανές συνέπειες και πόσο μεγάλο είναι το αμάρτημα που κάνεις. Αν συμβεί μια αστοχία θα νομίζεις βολικά ότι έφταιγαν άλλοι.  

Κατά συνέπεια μια σχολή που δεν φροντίζει να διαφυλάξει το επίπεδο σπουδών της όχι μόνο στους κορυφαίους σπουδαστές, αλλά και σε όσους τελειώνουν οριακά και με δυσκολίες, βλάπτει σοβαρά την υγεία της κοινωνίας. Και ένας υπεύθυνος σύλλογος διδασκόντων πριν βγάλει πομπώδεις ανακοινώσεις και αναζητήσει ευθύνες αλλού οφείλει να τις αναζητήσει εσωτερικά. Αλλά βέβαια γιατί να στενοχωρούμε αλλήλους με ενδοσκοπήσεις;

Με παρόμοιο τρόπο ένας επαγγελματικός σύλλογος μηχανικών (και μου έρχονται δυστυχώς στο μυαλό οι ανακοινώσεις του συλλόγου των συγκοινωνιολόγων μετά τα Τέμπη, αλλά όχι μόνο) πριν κουνήσει το δάχτυλο και πριν διαφημίσει τις υπηρεσίες των μελών του, οφείλει να αναζητήσει τις ευθύνες των μελών του ως εμπλεκομένων με διάφορες ιδιότητες, όπως μελών επιτροπών σύνταξης προδιαγραφών, επιλογής αναδόχων, εκτέλεσης και παραλαβής έργων, αλλά και δημοσίων καθοδηγητών της κοινωνίας.

Θα ήθελα πολύ να κάνω μια γελοιογραφία όπου όλοι δείχνουν προς τους γύρω τους, αλλά τελικά καταλήγουν στο να δείχνουν όλοι όλους. Γιατί  τα Τέμπη ήταν σαν το Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές, όλοι ήταν σε κάποιο βαθμό δράστες. Δεν θα ξεπλύνουμε τους κορυφαία υπεύθυνους, αλλά και δεν πρέπει να παραλείψουμε εμείς οι ίδιοι τι πρέπει να αλλάξουμε στο δικό μας μικρόκοσμο, επειδή μια κοινωνία είτε αλλάζει συλλογικά είτε δεν αλλάζει καθόλου.

Δεν θέλω να μιλήσω για τις κορυφαίες ευθύνες των πολιτικών, “έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλοι”. Και δεν είδα τους πολιτικούς να δείχνουν ότι καταλαβαίνουν το γενικότερο πρόβλημα και ότι θα το αντιμετωπίσουν έστω και τώρα, ή το ξέρουν πολύ καλά και έχουν άλλες προτεραιότητες.

Θα προσθέσω ένα τελευταίο σχόλιο: Δεν αποκλείεται ο λόγος που όλοι αισθανόμαστε μετά τα Τέμπη τόσο άσχημα να είναι πως κάπου στο βάθος, ακόμη και υποσυνείδητα, συναισθανόμαστε ή υποψιαζόμαστε τις δικές μας ευθύνες. Αυτό αν συνέβαινε θα ήταν παρήγορο.