Η κοινωνία αντεπιτίθεται
Ο άνθρωπος ζει καλύτερα σε ομάδες. Πρόκειται για μια αλήθεια πασίγνωστη, χαραγμένη στα γονίδιά του από πολλές πολλές χιλιάδες χρόνια. Ο άνθρωπος ως μονάδα ήταν πολύ μακριά από την κορυφή της τροφικής αλυσίδας, έφτασε όμως γρήγορα εκεί δρώντας ομαδικά. Κι ότι είναι γραμμένο από παλιά δεν ξεγράφεται εύκολα. Περιμένει πότε θα βρει την ευκαιρία να βγει στην επιφάνεια.
Οι υπολογιστές ξεκίνησαν στραβά σ' αυτό το ζήτημα. Η ενασχόληση μ' αυτούς έγινε γρήγορα μια δουλειά μοναχική. Ο Joseph Weizenbaum το 1976 στο βιβλίο του με τίτλο "Computer power and human reason" μίλησε για τον "ψυχαναγκασμένο" προγραμματιστή (compulsive programmer). Τη σημασία αυτού του όρου την ξέρουν από πρώτο χέρι σίγουρα όλοι όσοι έχουν περάσει από προγραμματισμό υπολογιστή. Όσο ο τελευταίος αρνείται να εκτελέσει αυτό που έχει στο μυαλό του ο προγραμματιστής (και δεν το έχεις μετατρέψει σωστά σε κώδικα), τόσο ο τελευταίος δε σηκώνει κεφάλι απ' την οθόνη. Είναι κάτι σαν αναμέτρηση ανάμεσα στον άνθρωπο και στη μηχανή, αν και στην πραγματικότητα η αναμέτρηση είναι ανάμεσα στον άνθρωπο και στην ίδια του τη λογική. Αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα ... Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι η ψυχική του τάση κάτω από ορισμένες συνθήκες να περνάει ώρες και ώρες μπροστά στο άψυχο μηχάνημα χωρίς να σκέφτεται πείνα και δίψα. Η κατάσταση αυτή επανήλθε δριμύτερη με θύματα από ένα πολύ ευρύτερο σύνολο όταν επινοήθηκαν τα παιχνίδια σε υπολογιστή. Εδώ η αναμέτρηση του ανθρώπου με τη μηχανή που αρνείται πεισματικά να υποκύψει στη θέλησή του δε χρειαζόταν ειδικές γνώσεις, το πολύ πολύ να μπορεί κανείς να φορτώσει ένα έτοιμο πρόγραμμα. Πιστεύω ότι στις γενιές που άρχισαν χοντρικά με τη δική μου είναι δύσκολο να βρεθεί αγόρι που δεν έχει γράψει μεροκάματα μπροστά σε μια οθόνη κι ένα joystick (αλλά και πολλά κορίτσια). Ίσως γι' αυτό οι πιο πρόσφατες γενιές γονέων τείνουν να είναι πολυ πιο αυστηρές από τους δικούς μας γονείς σε τέτοια θέματα υπερβολών των παιδιών του απ' τους δικούς μου γονείς και τους σύγχρονούς τους, μιας και οι τελευταίοι δεν είχαν ιδιαίτερη κατανόηση του τι συμβαίνει ανάμεσα σ' ένα παιδί κι έναν υπολογιστή, δεν είχαν παραστάσεις δικές τους.
Κι έτσι έχει αρχίσει μια γενική στενοχώρια των γονέων για τέτοια θέματα. Έχουν γραφτεί σελίδες και σελίδες για το αντικοινωνικό προφίλ που αποκτούν οι νέοι επειδή κλείνονται σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο παρέα μόνο με μια μηχανή. Πολλοί, ή μάλλον όλοι, υποχωρούν, είτε μπροστά στην επιμονή των παιδιών τους είτε γιατί προτιμούν αυτή τη λύση απ' τη φασαρία και τον κίνδυνο που εγκυμονούν άλλες δραστηριότητες.
Κι ύστερα ήρθε η εποχή των κοινωνικών δικτύων. Μια έρευνα του 2011 (William H. Dutton, Grant Blank, "Next Generation Users: The Internet in Britain", Oxford Internet Survey 2011 Report) έδειξε ότι οι δεύτερης γενιάς χρήστες του Internet δεν βγαίνουν λιγότερο με τους φίλους τους από τους μη ενδιαφερόμενους για υπολογιστές, ούτε διαβάζουν λιγότερα βιβλία (που έτσι κι αλλιώς ήταν πάντοτε λίγα). Αν παίρνουν από κάπου ώρες είναι από την τηλεθέαση. Βλέπουν σχεδόν τις μισές ώρες τηλεόραση.
Αν και είναι δύσκολο να χαρακτηρίσεις μοναχική την ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα, αυτή φαίνεται πως φέρνει και την εκτός δικτύου κοινωνική επαφή, επιτυγχάνοντας έτσι μια σχετική ισορροπία. Το πιο ενδιαφέρον όμως σημείο που ήθελα να θίξω δεν είναι αυτό, αλλά το επόμενο.
Η τάση για κοινωνική ζωή έχει βρει μια νέα διέξοδο, κάνοντας χρήση των μοναδικών νέων ικανοτήτων που μας δίνουν οι νέες τηλεπικοινωνίες. Η πρώτη γερή δόση μας δόθηκε με την κλασσική κινητή τηλεφωνία. Μπορεί η τάση μας να έχουμε στην τσέπη ένα κινητό στην πρώτη γενιά να ήταν ζήτημα status, εδώ και κάμποσα όμως χρόνια έχει να κάνει με την ψυχική ισορροπία και το αίσθημα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Είναι το σύμβολο της κάθε στιγμή συμμετοχής στον κύκλο των φίλων και γνωστών, μια διαρκής υπενθύμιση ότι είμαστε μαζί τους σε κάποια επαφή, πρακτικά οποτεδήποτε το θελήσουμε, για να μας πουν ένα καλό λόγο, να ταχτοποιήσουμε τις υποθέσεις μας μαζί τους, να μας βοηθήσουν σε μια δύσκολη στιγμή.
Κι ύστερα ήρθε η δεύτερη φάση, με τα κοινωνικά δίκτυα τύπου Facebook. Δεν ήταν ανάγκη να καταφύγει κάποιος στο ίσως και ενοχλητικό τηλεφώνημα για να υπενθυμίσει την παρουσία του στον περίγυρό του. Καμμιά φορά ένα "like" είναι αρκετό. Αλλά και μια σειρά από νέες δυνατότητες κοινωνικοποίησης έγιναν συχνές την εποχή των κοινωνικών δικτύων, όπως για παράδειγμα οι ομαδικές ποδηλασίες.
Αυτά τα εμπεδώσαμε ήδη αρκετά, μα τώρα πάλι έχουμε κάτι ακόμη πιο προχωρημένο κι αυτό είναι η εισαγωγή κοινωνικών διαστάσεων όπου μπορούν να χωρέσουν σε εφαρμογές και υπηρεσίες, γιατί έτσι θεωρούνται πως θα γίνουν πιο ελκυστικές. Όλα κοινωνικοποιούνται εφόσον μπορούν να κοινωνικοποιηθούν, ακόμη και δραστηριότητες που ήταν παραδοσιακά μοναχικές, όπως το διάβασμα ή το τρέξιμο στο πάρκο και στο βουνό ή η ποδηλασία. Οι νέες συσκευές και εφαρμογές "διαβάσματος" δεν αρκούνται στο να παρουσιάζουν μπροστά στα μάτια μας ένα καλά ταχτοποιημένο κι ευδιάκριτο κείμενο. Μπορούν να μας πουν ποια βιβλία διαβάζουν οι φίλοι μας, ποια σημεία τους αρέσουν, τι έχουν υπογραμμίσει, σε ποια σελίδα βρίσκονται, σε λίγο ποιες ώρες ίσως διαβάζουν κι αν έχουν αϋπνίες. Οι εφαρμογές άθλησης μπορούν να μας πουν πού τρέχουν οι φίλοι μας ή έτρεξαν και ποια είναι τα τελευταία τους κατορθώματα σε χρόνο και απόσταση. Οι εφαρμογές έκθεσης φωτογραφιών δεν αρκούνται στο να μας δώσουν ένα εικονικό χώρο έκθεσης, αλλά μας δίνουν και τους θεατές που θα μας πουν ότι θαυμάζουν τις φωτογραφίες μας, θα τις σχολιάσουν, θα κρεμάσουν αντίστοιχα τις δικές τους φωτογραφίες και θα μας ανταγωνιστούν στο ποιος θα συγκεντρώσει περισσότερο θαυμασμό (ποσοτικοποιημένο σε αριθμό likes). Οι εφαρμογές αναζήτησης σημείων πάνω σ' ένα χάρτη (εστιατορίων, καφέ, μουσείων, φυσικών αξιοθεάτων) εμπλουτίζονται με τη δυνατότητά μας να δούμε ποιοι φίλοι, γνωστοί ή και άγνωστοι είναι σ' αυτά. Τέλος, τα παιχνίδια σε υπολογιστή που σήμερα είναι πιο δημοφιλή είναι εκείνα που εξασφαλίζουν την επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο με πραγματικά πρόσωπα, έστω μασκαρεμένα με avatars που κινούνται μέσα στον "παραμυθένιο" χώρο του παιχνιδιού. Ποτέ δεν έχω δει παιδί σε πιο προχωρημένη έξαρση αδραναλίνης και αλλοφροσύνης από ένα ανήψι μου που έπαιζε Minecraft και μιλούσε καταιγιστικά με τους συμπαίκτες του. Με δυο λόγια δημιουργείται ένα δραστικό κύμα "κοινωνικοποίησης" των πάντων, ακόμη και με εξεζητημένους τρόπους. Σε λίγο θα δούμε εργαλεία σχεδιασμού σπιτιών που θα μας εξηγούν τι λύσεις έδωσαν άλλοι βήμα προς βήμα, ποιος φίλος μας σχεδιάζει το σπίτι του και πού έβαλε την κουζίνα του.
Με δυο λόγια, για να γυρίσουμε σ' αυτά που γράφτηκαν πάνω πάνω, οι παμπάλαιες προϊστορικές μας τάσεις να ζούμε σε ομάδες επιτέθηκαν και κατέλαβαν θριαμβευτικά το οχυρό των νέων τεχνολογιών, που απειλούσαν να μας οδηγήσουν σε μοναχικές λύσεις.
Το τελευταίο ίσως οχυρό της τεχνολογικής μοναχικότητας είναι η εικονική πραγματικότητα (virtual reality). Τα γυαλιά και οι κάσκες της υπόσχονται για την ώρα τη δυνατότητα να μας αφαιρέσουν κάθε επαφή με τον περίγυρο. Πολύ "φοβάμαι" ότι κι αυτή θα "υποχωρήσει" γρήγορα στον πειρασμό της κοινωνικοποίησης.
Οι υπολογιστές ξεκίνησαν στραβά σ' αυτό το ζήτημα. Η ενασχόληση μ' αυτούς έγινε γρήγορα μια δουλειά μοναχική. Ο Joseph Weizenbaum το 1976 στο βιβλίο του με τίτλο "Computer power and human reason" μίλησε για τον "ψυχαναγκασμένο" προγραμματιστή (compulsive programmer). Τη σημασία αυτού του όρου την ξέρουν από πρώτο χέρι σίγουρα όλοι όσοι έχουν περάσει από προγραμματισμό υπολογιστή. Όσο ο τελευταίος αρνείται να εκτελέσει αυτό που έχει στο μυαλό του ο προγραμματιστής (και δεν το έχεις μετατρέψει σωστά σε κώδικα), τόσο ο τελευταίος δε σηκώνει κεφάλι απ' την οθόνη. Είναι κάτι σαν αναμέτρηση ανάμεσα στον άνθρωπο και στη μηχανή, αν και στην πραγματικότητα η αναμέτρηση είναι ανάμεσα στον άνθρωπο και στην ίδια του τη λογική. Αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα ... Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι η ψυχική του τάση κάτω από ορισμένες συνθήκες να περνάει ώρες και ώρες μπροστά στο άψυχο μηχάνημα χωρίς να σκέφτεται πείνα και δίψα. Η κατάσταση αυτή επανήλθε δριμύτερη με θύματα από ένα πολύ ευρύτερο σύνολο όταν επινοήθηκαν τα παιχνίδια σε υπολογιστή. Εδώ η αναμέτρηση του ανθρώπου με τη μηχανή που αρνείται πεισματικά να υποκύψει στη θέλησή του δε χρειαζόταν ειδικές γνώσεις, το πολύ πολύ να μπορεί κανείς να φορτώσει ένα έτοιμο πρόγραμμα. Πιστεύω ότι στις γενιές που άρχισαν χοντρικά με τη δική μου είναι δύσκολο να βρεθεί αγόρι που δεν έχει γράψει μεροκάματα μπροστά σε μια οθόνη κι ένα joystick (αλλά και πολλά κορίτσια). Ίσως γι' αυτό οι πιο πρόσφατες γενιές γονέων τείνουν να είναι πολυ πιο αυστηρές από τους δικούς μας γονείς σε τέτοια θέματα υπερβολών των παιδιών του απ' τους δικούς μου γονείς και τους σύγχρονούς τους, μιας και οι τελευταίοι δεν είχαν ιδιαίτερη κατανόηση του τι συμβαίνει ανάμεσα σ' ένα παιδί κι έναν υπολογιστή, δεν είχαν παραστάσεις δικές τους.
Κι έτσι έχει αρχίσει μια γενική στενοχώρια των γονέων για τέτοια θέματα. Έχουν γραφτεί σελίδες και σελίδες για το αντικοινωνικό προφίλ που αποκτούν οι νέοι επειδή κλείνονται σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο παρέα μόνο με μια μηχανή. Πολλοί, ή μάλλον όλοι, υποχωρούν, είτε μπροστά στην επιμονή των παιδιών τους είτε γιατί προτιμούν αυτή τη λύση απ' τη φασαρία και τον κίνδυνο που εγκυμονούν άλλες δραστηριότητες.
Κι ύστερα ήρθε η εποχή των κοινωνικών δικτύων. Μια έρευνα του 2011 (William H. Dutton, Grant Blank, "Next Generation Users: The Internet in Britain", Oxford Internet Survey 2011 Report) έδειξε ότι οι δεύτερης γενιάς χρήστες του Internet δεν βγαίνουν λιγότερο με τους φίλους τους από τους μη ενδιαφερόμενους για υπολογιστές, ούτε διαβάζουν λιγότερα βιβλία (που έτσι κι αλλιώς ήταν πάντοτε λίγα). Αν παίρνουν από κάπου ώρες είναι από την τηλεθέαση. Βλέπουν σχεδόν τις μισές ώρες τηλεόραση.
Αν και είναι δύσκολο να χαρακτηρίσεις μοναχική την ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα, αυτή φαίνεται πως φέρνει και την εκτός δικτύου κοινωνική επαφή, επιτυγχάνοντας έτσι μια σχετική ισορροπία. Το πιο ενδιαφέρον όμως σημείο που ήθελα να θίξω δεν είναι αυτό, αλλά το επόμενο.
Η τάση για κοινωνική ζωή έχει βρει μια νέα διέξοδο, κάνοντας χρήση των μοναδικών νέων ικανοτήτων που μας δίνουν οι νέες τηλεπικοινωνίες. Η πρώτη γερή δόση μας δόθηκε με την κλασσική κινητή τηλεφωνία. Μπορεί η τάση μας να έχουμε στην τσέπη ένα κινητό στην πρώτη γενιά να ήταν ζήτημα status, εδώ και κάμποσα όμως χρόνια έχει να κάνει με την ψυχική ισορροπία και το αίσθημα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Είναι το σύμβολο της κάθε στιγμή συμμετοχής στον κύκλο των φίλων και γνωστών, μια διαρκής υπενθύμιση ότι είμαστε μαζί τους σε κάποια επαφή, πρακτικά οποτεδήποτε το θελήσουμε, για να μας πουν ένα καλό λόγο, να ταχτοποιήσουμε τις υποθέσεις μας μαζί τους, να μας βοηθήσουν σε μια δύσκολη στιγμή.
Κι ύστερα ήρθε η δεύτερη φάση, με τα κοινωνικά δίκτυα τύπου Facebook. Δεν ήταν ανάγκη να καταφύγει κάποιος στο ίσως και ενοχλητικό τηλεφώνημα για να υπενθυμίσει την παρουσία του στον περίγυρό του. Καμμιά φορά ένα "like" είναι αρκετό. Αλλά και μια σειρά από νέες δυνατότητες κοινωνικοποίησης έγιναν συχνές την εποχή των κοινωνικών δικτύων, όπως για παράδειγμα οι ομαδικές ποδηλασίες.
Αυτά τα εμπεδώσαμε ήδη αρκετά, μα τώρα πάλι έχουμε κάτι ακόμη πιο προχωρημένο κι αυτό είναι η εισαγωγή κοινωνικών διαστάσεων όπου μπορούν να χωρέσουν σε εφαρμογές και υπηρεσίες, γιατί έτσι θεωρούνται πως θα γίνουν πιο ελκυστικές. Όλα κοινωνικοποιούνται εφόσον μπορούν να κοινωνικοποιηθούν, ακόμη και δραστηριότητες που ήταν παραδοσιακά μοναχικές, όπως το διάβασμα ή το τρέξιμο στο πάρκο και στο βουνό ή η ποδηλασία. Οι νέες συσκευές και εφαρμογές "διαβάσματος" δεν αρκούνται στο να παρουσιάζουν μπροστά στα μάτια μας ένα καλά ταχτοποιημένο κι ευδιάκριτο κείμενο. Μπορούν να μας πουν ποια βιβλία διαβάζουν οι φίλοι μας, ποια σημεία τους αρέσουν, τι έχουν υπογραμμίσει, σε ποια σελίδα βρίσκονται, σε λίγο ποιες ώρες ίσως διαβάζουν κι αν έχουν αϋπνίες. Οι εφαρμογές άθλησης μπορούν να μας πουν πού τρέχουν οι φίλοι μας ή έτρεξαν και ποια είναι τα τελευταία τους κατορθώματα σε χρόνο και απόσταση. Οι εφαρμογές έκθεσης φωτογραφιών δεν αρκούνται στο να μας δώσουν ένα εικονικό χώρο έκθεσης, αλλά μας δίνουν και τους θεατές που θα μας πουν ότι θαυμάζουν τις φωτογραφίες μας, θα τις σχολιάσουν, θα κρεμάσουν αντίστοιχα τις δικές τους φωτογραφίες και θα μας ανταγωνιστούν στο ποιος θα συγκεντρώσει περισσότερο θαυμασμό (ποσοτικοποιημένο σε αριθμό likes). Οι εφαρμογές αναζήτησης σημείων πάνω σ' ένα χάρτη (εστιατορίων, καφέ, μουσείων, φυσικών αξιοθεάτων) εμπλουτίζονται με τη δυνατότητά μας να δούμε ποιοι φίλοι, γνωστοί ή και άγνωστοι είναι σ' αυτά. Τέλος, τα παιχνίδια σε υπολογιστή που σήμερα είναι πιο δημοφιλή είναι εκείνα που εξασφαλίζουν την επικοινωνία σε πραγματικό χρόνο με πραγματικά πρόσωπα, έστω μασκαρεμένα με avatars που κινούνται μέσα στον "παραμυθένιο" χώρο του παιχνιδιού. Ποτέ δεν έχω δει παιδί σε πιο προχωρημένη έξαρση αδραναλίνης και αλλοφροσύνης από ένα ανήψι μου που έπαιζε Minecraft και μιλούσε καταιγιστικά με τους συμπαίκτες του. Με δυο λόγια δημιουργείται ένα δραστικό κύμα "κοινωνικοποίησης" των πάντων, ακόμη και με εξεζητημένους τρόπους. Σε λίγο θα δούμε εργαλεία σχεδιασμού σπιτιών που θα μας εξηγούν τι λύσεις έδωσαν άλλοι βήμα προς βήμα, ποιος φίλος μας σχεδιάζει το σπίτι του και πού έβαλε την κουζίνα του.
Με δυο λόγια, για να γυρίσουμε σ' αυτά που γράφτηκαν πάνω πάνω, οι παμπάλαιες προϊστορικές μας τάσεις να ζούμε σε ομάδες επιτέθηκαν και κατέλαβαν θριαμβευτικά το οχυρό των νέων τεχνολογιών, που απειλούσαν να μας οδηγήσουν σε μοναχικές λύσεις.
Το τελευταίο ίσως οχυρό της τεχνολογικής μοναχικότητας είναι η εικονική πραγματικότητα (virtual reality). Τα γυαλιά και οι κάσκες της υπόσχονται για την ώρα τη δυνατότητα να μας αφαιρέσουν κάθε επαφή με τον περίγυρο. Πολύ "φοβάμαι" ότι κι αυτή θα "υποχωρήσει" γρήγορα στον πειρασμό της κοινωνικοποίησης.
Comments