Περί εκλογής καθηγητών στην Ουγκανίαν

Τα περί της δημιουργίας ανωτάτης σχολής υψηλής ωρολογοποιίας στην Ουγκανία τα έχω αφηγηθεί σε μια προηγούμενη ιστορία με τίτλο το ρολόι, καθώς και το πώς εκείνη η σχολή δεν είχε καλή κατάληξη εξ αιτίας της κακοδιαχείρισης. Τώρα θα πω πώς γίνονταν οι εκλογές που έβαλαν κι αυτές το λιθαράκι τους στην τελική έκβαση των πραγμάτων. Θα αφήσω στην κρίση του αναγνώστη τι ήταν τελικά πιο βλαπτικό και οδήγησε στην έκπτωση της σχολής.

Αρχικά στη σχολή, όπως είχα εξηγήσει, είχαν προσληφθεί μερικοί καθηγητές από το εξωτερικό και στη συνέχεια γηγενείς. Όλοι αυτοί είχαν λίγο ως πολύ κάμποσο εγωισμό και κοινή αντίληψη για το πώς έπρεπε στη συνέχεια να εκλέγονται οι επόμενοι. Η βασική αρχή ήταν να βασανίζουν για πολλά χρόνια όποιον ήταν μαζί τους σε θέση ερευνητή, βοηθού κ.λπ. και λίγο πριν τη συνταξιοδότησή τους να εκλέγουν τον πιο υποτακτικό, πιο βολικό, ίσως και τον πιο κόλακα, ως διάδοχο. Οι υποψήφιοι διάδοχοι ζούσαν σε μια κόλαση ανταγωνισμού γνωρίζοντας ότι μόνο ένας θα έπαιρνε κάποτε τη θέση του καθηγητή. Πού και πού άνοιγαν νέες θέσεις, για τις οποίες γινόταν σφαγή. Διαφορετικές ομάδες υποστήριζαν διαφορετικούς υποψήφιους και συχνά τα πράγματα έφταναν σε οξύτατες αντιπαραθέσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργούνταν βεντέτες τέτοιες, που ποτέ η μία πλευρά δεν υποστήριζε υποψήφιο της άλλης είτε σε εκλογή είτε σε εξέλιξη, ακόμη κι αν  ήταν μοναδικός ή ήταν ο Αϊνστάιν ο ίδιος. Τα μίση και οι πικρίες έπαιρναν κι έδιναν.

Κάποια ώρα όλα αυτά έφτασαν στα αυτιά του κυβερνήτη που δεν του άρεσαν τα νταϊλίκια και οι βεντέτες κι ούτε είχε τους καθηγητές σε μεγάλη υπόληψη. Κάλεσε λοιπόν έναν από τους καθηγητές που τον χρησιμοποιούσε ως σύμβουλο και τον έβαλε να γράψει ένα νέο κανονισμό εκλογής και εξέλιξης καθηγητών. Ο συγγραφέας, ένας άνθρωπος πιο υποχόνδριος από το μέσο όρο, σκέφτηκε πως το καλύτερο θα ήταν να βάλει αντικειμενικά κριτήρια, π.χ. να αξιολογούνται μία μία οι επιστημονικές δημοσιεύσεις του κάθε υποψηφίου και να προηγείται όποιος είχε συνολικά καλύτερο έργο. Κάθε εκλέκτορας είχε το δικαίωμα μιας αιτιολογημένης ψήφου. Στο εκλεκτορικό προστέθηκαν εξωτερικοί εκλέκτορες, δηλαδή καθηγητές από πανεπιστήμια του εξωτερικού, ώστε οι εκλογές να μην είναι καθαρά εσωτερική υπόθεση. Επίσης για κάθε εκλογή έπρεπε να συντάσσεται πιο πριν μια εισηγητική έκθεση με αναλυτική αξιολόγηση των προσόντων όλων των υποψηφίων. Έτσι λοιπόν μπήκε η σχολή σε μια εντελώς νέα φάση, φαινομενικά τουλάχιστον.

Οι καθηγητές δεν άργησαν να προσαρμόσουν τις μεθόδους και τις μεθοδεύσεις τους, ώστε να φτάνουν στο επιθυμητό τελικό αποτέλεσμα και με τις νέες διαδικασίες. Έδειξαν μια αξιοσημείωτη ευελιξία στις κρίσεις τους σε σχέση με το κάθε κριτήριο του νέου κανονισμού. Και τότε γράφτηκε στο πολιτικό περιοδικό Ug-anti ένα σατιρικό άρθρο με τίτλο οδηγός για τη συγγραφή εισηγητικών εκθέσεων σε εκλογές καθηγητών. Το άρθρο ήταν ένας πίνακας με τρεις στήλες, όπου η πρώτη επιγραφόταν κριτήρια, η δεύτερη τον θέλουμε και η τρίτη δεν τον θέλουμε. Ο πίνακας είχε καμμιά εξηνταριά σειρές, κάθε μια αντιστοιχούσε σε ένα κριτήριο του κανονισμού σε συνδυασμό με το αν και πώς ο υποψήφιος το ικανοποιεί. Για παράδειγμα, στο κριτήριο ηλικία υπήρχαν δύο σειρές, μια για νέο υποψήφιο και μια για ώριμο. Αν είναι νέος και τον θέλουμε στην έκθεση θα γραφτεί ότι έχει εντυπωσιακό βιογραφικό για το νεαρό της ηλικίας του, έχει καταφέρει πολύ περισσότερα από άλλους σε συντομότερο χρόνο. Αν είναι νέος και δεν τον θέλουμε είναι ανώριμος για αυτήν την βαθμίδα. Στην επόμενη σειρά, αν είναι ώριμος και τον θέλουμε είναι εξαιρετικός με εμπειρία και ωριμότητα σκέψης ενώ αν δεν τον θέλουμε είναι πλέον πολύ αργά για κάνει ακαδημαϊκή καριέρα και δεν έχει πολλά να δώσει στη σχολή στον λίγο χρόνο που του απομένει. Το άρθρο εντυπωσίασε πολλούς, αλλά οι πρακτικές ελάχιστα άλλαξαν.

Ένα αποτέλεσμα του νέου κανονισμού ήταν πως οι εξελίξεις από κατώτερες βαθμίδες σε ανώτερες έγιναν πιο εύκολες, γιατί οι περισσότεροι εκλέκτορες καθηγητές σκέφτονταν ότι δεν είχαν κανένα λόγο να στενοχωρήσουν κάποιον που δεν τους στενοχωρούσε. Ο μόνος που συνέχιζε να έχει τέτοιο κίνητρο, όπως πιο πριν, ήταν ο αμέσως προϊστάμενος καθηγητής στην ίδια περιοχή, ο οποίος όμως πλέον μειοψηφούσε και με τη σειρά του ντρεπόταν να κάνει τον κακό. Ούτω πως μετά από λίγα χρόνια όλοι έγιναν καθηγητές, αλλά πολλοί απ' αυτούς χωρίς υφισταμένους και βοηθούς. Έτσι ενώ παλιότερα ήταν κάτι σαν διευθυντές μιας ορχήστρας δωματίου στα μαθήματα και στην έρευνα, στη συνέχεια έγιναν διευθυντές μιας ανύπαρκτης ορχήστρας, οπότε κατήντησαν μοναχικοί οργανοπαίχτες. Έκαναν μόνοι τους όλες τις δουλειές ή τις άφηναν μισές. Κατά κάποιο τρόπο λοιπόν ανεβαίνοντας γρήγορα υποβιβάστηκαν όλοι μαζί. 

Στις νέες θέσεις η κατάσταση ήταν διαφορετική, αν μη τι άλλο γιατί συχνά υπήρχαν πολλοί υποψήφιοι. Ένας συνάδελφος που πήγε σε μια εκλογή της σχολής ωρολογοποιίας ως εξωτερικός εκλέκτορας μου εκμυστηρεύθηκε την εξής ιστορία όταν επέστρεψε στην Ελλάδα: Μπαίνοντας στην αίθουσα όπου θα γινόταν η εκλογή και γνωρίζοντας ότι υπήρχαν δέκα υποψήφιοι, ρώτησα διακριτικά τον διευθυντή αν η σχολή είχε κάποια προτίμηση. Μου απάντησε ότι όλα ήταν ανοιχτά και ότι δεν υπήρχε τέτοιο θέμα. Στη συνέχεια πήραν το λόγο ένας ένας οι εκλέκτορες και μίλησαν με καλά λόγια για τους περισσότερους από τους υποψηφίους τονίζοντας τα προτερήματα καθενός, χωρίς να εκφράσουν οι περισσότεροι σαφή προτίμηση. Όταν ήρθε η ώρα να ψηφίσουμε με κυκλική αλφαβητική σειρά κλήρωσαν πρώτον εμένα. Ήταν εύκολο να διακρίνει κανείς τα προσόντα καθενός και γενικά να βάλει τους υποψήφιους σε μια σειρά με τα συνήθη ακαδημαϊκά κριτήρια, όπως κάνουμε στην Ελλάδα και εκλέγουμε τον καλύτερο. Έχοντας αυτά στο μυαλό μου ψήφισα ξεκάθαρα τον πρώτο καλύτερο. Ωστόσο όλοι μετά από εμένα ψήφισαν μονοκούκι τον πέμπτο καλύτερο, ούτε τον δεύτερο ούτε τον τρίτο. Ένιωσα πολύ άσχημα, ότι με είχαν ξεγελάσει όλοι μαζί, προεξάρχοντος του διευθυντή, και ότι για δυο ώρες έπαιζαν θέατρο κι έλεγαν λόγια του αέρα. 

Στις νέες θέσεις όταν οι υποψήφιοι ήταν πολλοί και είχαν εξασφαλίσει υποστήριξη περισσότεροι του ενός εξ αυτών τα πράγματα δεν εξελίσσονταν πάντοτε τόσο ήρεμα όπως στην προηγούμενη περίπτωση, επειδή η συναίνεση σε έναν υποψήφιο ήταν δύσκολη υπόθεση. Σκληρές διαπραγματεύσεις  έβραζαν πριν από κάθε εκλογή. Πιέσεις ασκούνταν από και προς διάφορες κατευθύνσεις με όποιο μέσο και αντάλλαγμα ήταν διαθέσιμο, αξιώματα, χρήματα, μελλοντικές ή παρελθούσες εκδουλεύσεις και ο καθένας έπαιζε το παιχνίδι στο μέτρο των συμφερόντων και των δυνατοτήτων του. Το τελικό πάντως αποτέλεσμα ήταν ότι σπανίως εκλεγόταν ο καλύτερος σε προσόντα και όλη η δουλειά περί αξιοκρατίας του συγγραφέα του νέου κανονισμού αποδείχτηκε μια σπατάλη χρόνου και μελάνης.

Αλλά η μεγαλύτερη σπατάλη χρόνου δεν ήταν γι' αυτόν, παρά για όλους τους καθηγητές οσάκις έπαιζαν το ρόλο του εκλέκτορα. Οι συνεδριάσεις κρατούσαν ώρες και ώρες και χοντροί τόμοι πρακτικών (γραμμένοι με σπατάλη του χρόνου των γραμματέων) γέμιζαν τις υπόγειες αποθήκες της σχολής. Κάθε εκλέκτορας, παρ' όλο που ήξερε πολύ καλά τι θα ψήφιζε πολύ πριν μπει στη συνεδρίαση, θεωρούσε υποχρέωσή του να αξιολογήσει ενδελεχώς τον κάθε υποψήφιο και να εξηγήσει με περίπλοκα επιχειρήματα το πώς είχε φτάσει στην τελική του πλήρως αιτιολογημένη απόφαση. Φυσικά τα επιχειρήματα ήταν τόσο πιο περίπλοκα, όσο πιο αδύναμος ήταν ο υποψήφιος που θα έπαιρνε την ψήφο. Ήταν ένα δυστύχημα να βλέπει κανείς φτασμένους ακαδημαϊκούς, εκπαιδευμένους στην ορθή χρήση της επιστήμης και ταυτόχρονα δασκάλους των νεότερων, να διαστρέφουν σε τέτοιο βαθμό τη λογική. Κάποιοι απ' αυτούς, πιο νέοι, ντρέπονταν όταν υποχρεώνονταν από πιέσεις άλλων να πέφτουν σε τέτοια δυσάρεστη θέση, αλλά έπιναν το ποτήρι ως την τελευταία σταγόνα και μετά από λίγο συνήθιζαν. Όλοι αργά ή γρήγορα περνούσαν εκ περιτροπής από την ίδια θέση και στο τέλος κανείς δεν μπορούσε να ισχυριστεί ότι ήταν πιο ακέραιος ή πιο ηθικός από τον άλλον. Το ότι όλοι στο τέλος έβραζαν στο ίδιο καζάνι ήταν μια συλλογική παρηγοριά. Ταυτόχρονα δίδασκε ότι κανένας κανονισμός δεν μπορεί να βελτιώσει μια στραβή πραγματικότητα.

Η αλήθεια είναι πως οι σχολές της Ουγκανίας, η σχολή ωρολογοποιίας και άλλες που ιδρύθηκαν αργότερα, δεν ήταν χειρότερες ή καλύτερες από τις σχολές του υπόλοιπου πλανήτη και μάλιστα της γηραιάς ηπείρου που είχε τη μεγαλύτερη ακαδημαϊκή παράδοση. Η ακαδημαϊκή ιστορία είχε καταγράψει πολύ χειρότερα. Ευτυχώς οι περισσότεροι καθηγητές είχαν άγνοια του παρελθόντος, αλλιώς θα γνώριζαν ότι όσα έκαναν δεν βρίσκονταν μακριά από τις ακαδημαϊκές πρακτικές αιώνων. Λίγη άγνοια έσπρωχνε τα πράγματα προς την ορθή κατεύθυνση, αν και πολύ σιγά.

Όταν ιδρύθηκε μια άλλη σχολή με τίτλο Σχολή Έξυπνης Ψηφιακής Ωρολοποιίας ο κανονισμός της προέβλεπε ότι οι εκλογές θα γίνονταν χωρίς συνεδρίαση, χωρίς εισήγηση, χωρίς υποβολή βιογραφικών και αποδεικτικών λοιπών προσόντων από τους υποψηφίους, εξ άλλου αυτά ήταν γνωστά σε όλους απ' το Διαδίκτυο. Ο κάθε εκλέκτορας είχε απλώς στη διάθεσή του μια ηλεκτρονική ψήφο, την οποία δεν χρειαζόταν καν να δικιολογήσει.