Συνηθισμένα σφάλματα

Τώρα με την κρίση (ή μήπως και πριν απ’ αυτήν) φαίνεται ότι όλο και περισσότεροι φιλόλογοι κρίνονται περιττοί στη διαφήμιση, στα δελτία ειδήσεων, στα τμήματα δημοσίων σχέσεων εταιριών και οργανισμών. Το αποτέλεσμα είναι μια γενική διασπορά λανθασμένων «υποδειγμάτων». Για μέρες όταν έμπαινα στο μετρό έβλεπα μια διαφήμιση όπου εμφανιζόταν ένα «εξ» ακολουθούμενο από απόστροφο κι αναρωτιόμουνα πόσοι θα παρασύρονταν στο να την μιμηθούν. Μια άλλη φορά το είδα στην διαφήμιση ενός (πανεπιστημιακού παρακαλώ) φροντιστηρίου. Οι στραβοί καθηγητές του προφανώς φιλοδοξούσαν να στραβώσουν και τους (πιο στραβούς απ’ τους) φοιτητές των ΑΕΙ.

Προφανώς πολλοί θεωρούν πως η ορθογραφία είναι πολυτέλεια στους καιρούς μας. Ή ίσως πως τα λάθη τα διορθώνουν οι spell checkers. Ίσως να είναι κι έτσι. Μια από τις πιο δημοφιλείς podcasts ήταν την περασμένη πενταετία τo Grammar Girl, μια τσαχπίνα φιλόλογος που ανέλυε κοινά λάθη στη χρήση της αγγλικής. Μια εκπομπή της ήταν αφιερωμένη στο πόσο κόστισε η απρόσεχτη τοποθέτηση ενός κόμματος στο συμβόλαιο μεταξύ δύο εταιριών.

Μ’ όλα αυτά δε θέλω να πω ότι η γλώσσα δεν εξελίσσεται, ακόμη και υιοθετώντας λάθη. Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για την εξέλιξη της γλώσσας είναι The Unfolding of Language του Guy Deutscher (Arrow Books, 2005). Ούτε επίσης θέλω να πω ότι ένα κείμενο πρέπει σώνει και καλά να είναι αμέμπτου γραμματικής και ορθογραφίας, όπως θα λέγαμε αμέμπτου ηθικής. Ένας συνάδελφος συνήθιζε να λέει για την τελειομανία στη συγγραφή κειμένων πως λίγα λάθη δείχνουν ότι «έχουμε κι άλλες δουλειές να κάνουμε», ότι δεν είμαστε αργόσχολοι.

Προφανώς δεν διεκδικώ δάφνες γκουρού της ορθογραφίας, εξ άλλου δεν είναι η ειδικότητά μου. Ας πούμε απλώς ότι η υποχονδρία με ώθησε στο να σημειώσω παρακάτω ορισμένα κοινά λάθη, που σιχαίνομαι να τα βλέπω συνεχώς μπροστά μου:

- Το ρημάδι το εξ που του βάζουν απόστροφο: Εφόσον δεν προέρχεται εκ συγκοπής δεν δικαιούται ακολουθίας από απόστροφο, τα είπαμε και παραπάνω. Ίσως κάποιοι να θεωρούν ότι το «εξ» προέρχεται από κάτι σαν το «έξω», τέτοια περίπτωση θα ήταν ο «έξ’-από-δω» αν τον γράφαμε σε τρεις λέξεις αντί μιας. Τελευταία είδα και κάτι πιο ασυνήθιστο, μια απόστροφο στο «εκ». Κάθε πέρσι και καλύτερα.

- Η προστακτική του αορίστου που της βάζουν αύξηση: Είναι ένα λάθος ιδιαίτερα κοινό στις διαφημίσεις, όταν προστάζουν τον δύσμοιρο καταναλωτή να κάνει αυτό κι εκείνο. Πριν δυο τρία χρόνια είχε πέσει πραγματική επιδημία, τώρα ευτυχώς στην πλειοψηφία τους είναι σωστές. Γράφουν π.χ. «διέγραψε» αντί του ορθού «διάγραψε». Όσοι ρέπουν σ’ αυτό το λάθος θα μπορούσαν να σκέφτονται πόσο εξωπραγματική θα φαινόταν μια προστακτική του τύπου «έγραψε γρήγορα τις ασκήσεις σου» αντί του σωστού «γράψε γρήγορα τις ασκήσεις σου».

- Η παρατονισμένη γενική πληθυντικού στα ουδέτερα: Τελευταία ακούω όλο και πιο συχνά «των Σπατών» αντί του ορθού που είναι «των Σπάτων». Αν στην ονομαστική ήταν τονισμένη η λήγουσα, όπως αν είχαμε «τα Σπατά» (για να μην πω ένα άλλο πιο δύσοσμο παράδειγμα), τότε βεβαίως στη γενική θα είχαμε «των Σπατών», όπως π.χ. «τα φυτά, των φυτών».
Η παρατονισμένη γενική πληθυντικού: Ορισμένοι, ευτυχώς λίγοι, επιμένουν να γράφουν «των γεφύρων» αντί του ορθού «των γεφυρών», ενώ άλλοι «των ατθιδών» αντί «των ατθίδων». Τα προερχόμενα από την πρώτη κλίση της αρχαίας τονίζονται στη λήγουσα, ενώ τα τριτόκλιτα στην παραλήγουσα. Το πρόβλημα δημιουργείται απ' το γεγονός ότι στη δημοτική δύσκολα διακρίνεται η πρώτη απ' την τρίτη κλίση κι αυτό είναι ένα απ' τα δύσκολα σημεία διδασκαλίας της δημοτικής ως αυτόνομης γλώσσας.

- Η αλλαγή φύλου στη γενική πληθυντικού μετοχών, αλλά και επιθέτων: Πρόσφατα άκουσα μεγαλο-υπουργό και διαπρεπή νομικό (που άρα οφείλει να παίζει στα δάχτυλα την ελληνική) να λέει «των παχέων αγελάδων» και την επόμενη μέρα άκουσα να λέει το ίδιο ο υφυπουργός του. Αν ο πρώτος το έκανε εκ παραδρομής (επειδή έχει το χάρισμα να παρασύρεται λίγο παραπάνω απ’ τα ίδια του τα λόγια), ο δεύτερος πιθανολογώ πως το ‘κανε ακούγοντας τον πρώτο. Οι «παχείες αγελάδες» έχουν γενική «των παχειών αγελάδων», υπακούοντας στον κανόνα των πρωτοκλίτων. Για όσους δεν επιμένουν στην αρχαία ελληνική θα ήταν πιο εύκολο να μιλούν για «παχιές αγελάδες» και στη γενική «των παχιών αγελάδων». Ένα άλλο λάθος είναι η υποκατάσταση του θηλυκού της μετοχής (στη γενική πληθυντικού πάντοτε) με το αρσενικό, όπως όταν λέγεται «των παρελθόντων δεκαετιών» αντί «των παρελθουσών δεκαετιών». Αν νομίζετε ότι το λάθος αυτό είναι σπάνιο, δεν έχετε παρά να το βάλετε στο google.

- Η υποκατάσταση του ρήματος «λέω, λέγω» από το ρήμα «μιλάω, μιλώ» μαζί με «ότι»: Αντί να πουν «είπε ότι πήγε στην πόλη» χρησιμοποιούν το λανθασμένο «μίλησε ότι πήγε στην πόλη», που δείχνει ίσως παραπάνω μαγκιά, αλλά δυστυχώς για τους ψευτόμαγκες είναι λάθος. Το ρήμα μιλάω υποδηλώνει ότι απ’ το στόμα μου βγαίνουν λόγια, αλλά ότι δεν έχω καμμιά όρεξη να πω ποια είν' αυτά, όπως στην έκφραση «μίλησε χθες στο συνέδριο». Όταν πρόκειται να πούμε όμως ποια είναι αυτά τα συγκεκριμένα λόγια χρησιμοποιείται το ρήμα «λέγω», όπως «χθες είπε στο συνέδριο ότι ο καφές μειώνει την κατάθλιψη».

- Η σύγχυση ανάμεσα στις εκφράσεις «είναι πιθανό να» και «πιθανώς θα»: Αποτέλεσμα της σύγχυσης είναι η δημιουργία της λανθασμένης έκφρασης «πιθανώς να», που είναι ιδιαίτερα κοινή στο λόγο των πολιτικών, μιας και αποφεύγουν να δεσμευτούν.

- Η αντικατάσταση της έκφρασης «όσον αφορά» με διάφορες ανύπαρκτες εκφράσεις, όπως «ως αναφορά», «όσον αναφορά» και άλλα προκαλούντα τον γέλωτα που δημιουργούνται από τη φαντασία βαρηκόων και μη γνωριζόντων. Η χρήση είναι κοινή ανάμεσα στους ομιλούντες «περί διαγραμμάτου» όπως έλεγε η γιαγιά μου, δηλαδή σ’ αυτούς που θέλουν να κάνουν τους μορφωμένους χωρίς να έχουν το απαραίτητο υπόβαθρο.

- Ανέκαθεν μαζί με προθέσεις: Η λέξη ανέκαθεν από μόνη της σημαίνει «από πολύ καιρό, πάντοτε» και δε χρειάζεται άλλη πρόθεση. Τα λάθη «από ανέκαθεν» ή «εξ ανέκαθεν» (με λαχτάρα περιμένω να δω κανένα «εξ' ανέκαθεν») τα θυμάμαι από μικρό παιδί, ούτε εμφανίζονται συχνά, ούτε έχουν εκλείψει.

Επιφυλάσσομαι να μακρύνω τον κατάλογο με τα λάθη στο μέλλον. Όμως είναι βέβαιο ότι υπάρχουν κάμποσα βιβλία γραμματικής και λεξικά στα βιβλιοπωλεία, καθώς και ορισμένα βιβλία εξειδικευμένα στη διόρθωση κοινών σφαλμάτων, για όσους (δυστυχώς) βαριούνται τα πρώτα.

Comments

Popular posts from this blog

Ένας ιστορικός πίνακας γεμάτος σημαίες

Το έγκλημα στο Οριάν Εξπρές

Ταξίδι με το οχηματαγωγό κατά το σωτήριον έτος 2023