Το τέλος των εφημερίδων;

Το πρωί της Κυριακής διαβάζω τις εφημερίδες στο Internet, συχνά αγοράζω μια απ' αυτές, αλλά συχνότερα μόνο επειδή συνοδεύεται από ενδιαφέρουσα ταινία. Μερικές φορές η καλή ταινία προέρχεται από εφημερίδες που δε θ' αγόραζα ποτέ και που το χάρτινο μέρος τους καταλήγει στα σκουπίδια (κατά προτίμηση σε κάδο ανακύκλωσης χαρτιού) χωρίς να προλάβει να μπει στο σπίτι. Το κίνητρο βεβαίως της ταινίας υφίσταται όσο παραμένουν ψηλές (σε αντίθεση με άλλες χώρες) οι τιμές των DVD περασμένων ετών και μάλιστα ανώτερες της μέσης τιμής μιας κυριακάτικης εφημερίδας, δηλαδή των τεσσάρων περίπου Ευρώ (μη υπολογίζοντας, εννοείται, για τον μέσο αναγνώστη την παράνομη διακίνηση που ανθεί στο Internet). Γυρνώντας στο καθεαυτό περιεχόμενο των εφημερίδων, τι διαβάζω απ' αυτές; Τις ειδήσεις; Όχι, γιατί αυτές τις έχω επαρκώς κατανοήσει κατά τη διάρκεια της εβδομάδας από ειδησεογραφικές ιστοσελίδες παντός τύπου και ξαναβρεί μπροστά μου δυο και τρεις φορές την καθεμία. Αυτό που μου παίρνει 15-20 λεπτά είναι η ανάγνωση σχολίων της επικαιρότητας από σχολιαστές που έχω αξιολογήσει θετικά. Τα σχόλια αυτά έχουν δυο πλευρές πιθανού ενδιαφέροντος, το ίδιο τους το περιεχόμενο και την κατεύθυνση που δίνουν, που σε τελευταία ανάλυση κάτι έχει να κάνει με τις απόψεις που προωθούν οι κύκλοι που βρίσκονται πίσω απ' τις εφημερίδες. Η αλήθεια είναι πως το πρώτο εκ των δύο σπάνια είναι πρωτότυπο κι αξιοπρόσεκτο, αλλά ευτυχώς ανάμεσα στους συνήθεις συγγραφείς παρεμβάλλονται εκτάκτως ειδικοί κυρίως απ' τα πεδία της οικονομίας, της κοινωνιολογίας και της πολιτικής, με λόγο πιο μεστό, τεκμηριωμένο και ανεξάρτητο. Δε μου λείπουν τα χρωματιστά περιοδικά της έντυπης έκδοσης, με τα εν πολλοίς αδιάφορα αρθράκια τους για σπίτια σε εξωτικές περιοχές ή συνταγές σούσι.

Προφανώς τα παραπάνω δεν αποσκοπούν σε μια εξομολόγηση των προσωπικών μου κυριακάτικων συνηθειών. Τα γράφω γιατί υποψιάζομαι ότι αποτελούν συνήθειες μιας ευρείας (και διευρυνόμενης) ομάδας αναγνωστών, ενδεικτικές ενός νέου κλίματος γύρω απ' το χώρο των εφημερίδων.

Τι ακριβώς προσφέρουν σήμερα οι εφημερίδες; Στο κύριο έργο τους, που είναι η ενημέρωση, γράφουν λίγο ως πολύ (συχνά επί λέξει) τις ίδιες ειδήσεις, που προέρχονται από τις ίδιες αρχικές πηγές. Μια ιδέα του βαθμού επανάληψης μπορεί εύκολα να αποκτηθεί από το Google News. Σήμερα, για παράδειγμα, η πρώτη είδηση, σχετική με τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, περιγράφεται από "38 άρθρα ειδήσεων" και η δεύτερη, σχετική με το θέμα των φορτηγών, από 48 άρθρα.

Είτε είναι παρόμοια με τις άλλες είτε όχι μια εφημερίδα είναι ένας χώρος συγκέντρωσης κειμένων (ειδησεογραφικών και άλλων) που σχετίζεται με μια συγκεκριμένη τεχνολογία παρουσίασης και διανομής. Το Internet άλλαξε και τα δύο, όχι τυχαία, επειδή το δεύτερο εξαρτάται απ' το πρώτο. Η "ηλεκτρονική τυπογραφία" με το μοντέλο του blog επιτρέπει στον καθένα να δημοσιεύσει όποιες ειδήσεις, σχόλια, απόψεις κ.λπ. θέλει με ελάχιστο κόστος. Οι μηχανές αναζήτησης και συγκέντρωσης τον βοηθούν να φτάσει στον αναγνώστη. Είχαν δίκιο οι εκδότες όταν τα έβαλαν με το Google News. Δεν είναι μόνο ότι τις ανταγωνίζεται στο χώρο της διανομής, είναι ότι τις απειλεί ολοκληρωτικά, ότι απειλεί την ίδια τους την ύπαρξη.

Το μόνο που απομένει να ξεκαθαριστεί και να εμπεδωθεί είναι ένα κατάλληλο μοντέλο εσόδων (revenue model) για τους ανεξάρτητους (επαγγελματίες και ερασιτέχνες) δημοσιογράφους, καθώς κι ένα μοντέλο αξιολόγησης. Σ' αυτό το θέμα το τοπίο ξεκαθαρίζει με εκμετάλλευση της διαφήμισης, δηλαδή της μιας από τις δύο πηγές που χρησιμοποιούνται και σήμερα. Οι εταιρίες που στήνουν κι εκμεταλλεύονται τις μηχανές αναζήτησης έχουν ήδη στήσει μια τουλάχιστον εκδοχή του μηχανισμού δημιουργίας εσόδων: Ο διαφημιζόμενος πληρώνει με κάθε κλίκ που γίνεται στην διαφήμισή του. Η άλλη, που βασίζεται στην απ' ευθείας πληρωμή ενός αντιτίμου εκ μέρους του αναγνώστη, είναι στο τζάμπα Internet δύσκολη υπόθεση ακόμη και για τις εφημερίδες, πόσο μάλλον για απομονωμένα blogs. Ωστόσο ήδη σήμερα πολλές "δωρεάν" έντυπες εφημερίδες έχουν αποδείξει τη βιωσιμότητά τους βασισμένες μόνο στη διαφήμιση.

Ένα άλλο ερώτημα που χρειάζεται ξεκαθάρισμα είναι το εξής: Αν δεχτούμε ότι η συγκέντρωση των ειδήσεων με οποιοδήποτε τρόπο είναι βολική κι ελκυστική για τον αναγνώστη (επειδή ο τελευταίος δε θα μπορούσε ποτέ να βρει μια είδηση για την οποία δεν έχει την παραμικρή ιδέα μέσω μηχανής αναζήτησης, με άλλα λόγια δε θα ήξερε για τι να ψάξει), ποιο είναι το κατάλληλο μοντέλο, αυτό που θα βασίζεται στην αυτόματη ή ημιαυτόματη συγκέντρωση και αξιολόγηση (θα έλεγα σαν το Google News, αλλά αυτό βασίζεται ακόμη στις σημερινές εφημερίδες) ή κάτι που βασίζεται σε συγκεκριμένη ομάδα συγγραφέων (κάτι που θα μοιάζει με το in.gr δηλαδή).

Με δυο λόγια το σκηνικό για την κατάργηση των εφημερίδων έχει στηθεί. Μένει να δούμε αν οι μεγαλοεφημεριδάδες θα αντικατασταθούν από "μεγαλοπορταλάδες", αλλά το τελευταίο δε φαίνεται πολύ πιθανό επειδή η επένδυση για ένα portal δεν είναι της ίδιας τάξης μεγέθους με εκείνη μιας κλασσικής εφημερίδας. Ο άλλος κίνδυνος έχει να κάνει με την αξιολόγηση. Σε μια εφημερίδα υπάρχει στοιχειώδης μηχανισμός αξιολόγησης και ποιοτικού ελέγχου, με ποικίλα καλώς ή κακώς κριτήρια. Αν δεν υπάρξει στις "νέες εφημερίδες" αποτελεσματικός μηχανισμός που θα ξεχωρίσει την ήρα απ' το στάρι θα περάσουμε σε μια εποχή σκουπιδιών. Είναι ικανή μια κοινωνία να εκτιμήσει και να επιβραβεύσει την ποιότητα; Να ένα ενδιαφέρον στοίχημα.